Kształcenie specjalistyczne (ang. „short-cycle higher education”) – forma kształcenia prowadzona przez uczelnie zawodowe, odpowiadająca poziomowi 5 Polskiej Ramy Kwalifikacji (PRK). Adresowane jest do osób, które ukończyły szkołę ponadpodstawową. Trwa nie krócej niż 3 semestry i zorientowane jest na rozwój umiejętności praktycznych. Do ukończenia tej formy kształcenia wymagana jest matura lub inny dokument potwierdzający kwalifikacje pełne na 4 poziomie PRK. Absolwenci kształcenia specjalistycznego otrzymują świadectwo dyplomowanego specjalisty albo świadectwo dyplomowanego specjalisty technologa. Świadectwo to dodatkowo upoważnia do ubiegania się o przyjęcie na studia pierwszego stopnia lub jednolite studia magisterskie w drodze potwierdzania efektów uczenia się, co umożliwia skrócenie okresu studiowania. W ramach tej procedury możliwe jest potwierdzenie nie więcej niż 50% punktów przypisanych do zajęć objętych programem studiów.1
Kształcenie specjalistyczne w Europie
Wiele krajów europejskich oferuje kształcenie na poziomie 5 PRK, prowadzone w ramach szkolnictwa wyższego, odpowiadające kształceniu specjalistycznemu. Jest ono zorientowane na praktykę i zapewnia ich uczestnikom profesjonalną wiedzę, umiejętności i kompetencje ułatwiające wejście na rynek pracy.2 Europejskie Ramy Kwalifikacji (ERK) obejmują kształcenie na poziomie 5. Kształceniu specjalistycznemu przypisuje się zwykle 90-120 punktów ECTS. Obecnie wdrażane jest do systemów szkolnictwa wyższego w poszczególnych krajach w ramach Procesu Bolońskiego, przy czym kraje członkowskie posiadają swobodę w zakresie wdrażania tego kształcenia.3 W niektórych krajach (np. Cypr, Czechy, Estonia, Węgry, Islandia, Łotwa, Malta, Słowenia) kształcenie specjalistyczne umożliwia skrócenie studiów pierwszego stopnia, w innych może być ich częścią (np. Francja, Holandia, Norwegia, Wielka Brytania). W jeszcze innych krajach wymagana jest realizacja programu pomostowego (np. Dania, Irlandia) celem przejścia na studia pierwszego stopnia.4 Są też kraje, w których kształcenie na poziomie 5 ERK w ogóle nie należy do szkolnictwa wyższego (np. Niemcy).5
Kształcenie specjalistyczne w innych krajach
Kształcenie odpowiadające polskiemu kształceniu specjalistycznemu jest popularne nie tylko w krajach Unii Europejskiej (np. w Australii, Brazylii, Kanadzie, Stanach Zjednoczonych). W wielu krajach, w tym Stanach Zjednoczonych, kończy się uzyskaniem tytułu zawodowego Associate degree.6 Ukończenie tego typu kształcenia bardzo często umożliwia z jednej strony wejście na rynek pracy, natomiast z drugiej kontynuację kształcenia na trzecim roku czteroletnich studiów licencjackich albo drugim roku trzyletnich studiów licencjackich.
Kształcenie na poziomie 5 PRK w systemie szkolnictwa wyższego i systemie oświaty
Kształcenie specjalistyczne zostało wprowadzone do polskiego porządku prawnego dnia 1 października 2018 roku, wraz z wejściem w życie ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce, jako forma kształcenia kończąca się kwalifikacją pełną na poziomie 5 PRK. Prowadzone może być wyłącznie w uczelniach zawodowych.1 We wcześniejszym stanie prawnym kształcenie odpowiadające poziomowi 5 PRK mogło być prowadzone wyłącznie w oparciu o przepisy ustawy z dnia 14 grudnia 2016 r. – Prawo oświatowe (Dz.U. z 2020 r. poz. 910 ze zm.). Obecnie funkcjonuje nadal możliwość prowadzenia kształcenia odpowiadającego poziomowi 5 PRK w podmiotach systemu oświaty w wybranych zawodach, którym ten poziom został przypisany w załączniku do rozporządzenia MEN z dnia 13 marca 2017 r. w sprawie klasyfikacji zawodów szkolnictwa zawodowego (Dz.U. z 2017 r. poz. 622 ze zm.).
Przypisy
[1] Dokowicz M., komentarz do art. 161 [w:] Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce. Komentarz, red. J. Woźnicki, Wolters Kluwer, Warszawa 2019.
[2] http://www.ehea.info/page-three-cycle-system (dostęp: 31.07.2020 r.)
[3] Komunikat z konferencji europejskich ministrów odpowiedzialnych za szkolnictwo wyższe, Paryż, 24–25 maja 2018 r. https://www.gov.pl/web/nauka/konferencja-ministrow-w-paryzu-2018-rok (dostęp: 31.07.2020 r.)
[4] Kirsch M., Beernaert Y., Short Cycle Higher Education in Europe. Level 5: The Missing Link, EURASHE, Brussels 2011, s. 56 https://www.eurashe.eu/library/modernising-phe/L5_report_SCHE_in_Europe_full_report_Jan2011.pdf (dostęp: 31.07.2020 r.)
[5] Trawińska-Konador K., Niemcy [w:] Poziom 5 – brakujące ogniwo?, red. Chmielecka E., Trawińska-Konador K., Fundacja Rektorów Polskich, Warszawa 2014, s. 71-79. https://www.frp.org.pl/images/publikacje/publication/poziom_5%20podsumowanie_2017%20ost.pdf (dostęp: 31.07.2020 r.)
[6] Trawińska-Konador K., Żurawski A., Kraśniewski A., Doświadczenia międzynarodowe [w:] Poziom 5 – brakujące ogniwo? Podsumowanie, red. E. Chmielecka, N. Kraśniewska, Fundacja Rektorów Polskich, Warszawa 2017.
https://en.wikipedia.org/wiki/Associate_degree (dostęp: 31.07.2020 r.)
Bibliografia
[1] Art. 161 ustawy z dnia 20 lipca 2018 r. – Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce (Dz.U. z 2020 r. poz. 85 ze zm.).
[2] Art. 71 ustawy z dnia 20 lipca 2018 r. – Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce (Dz.U. z 2020 r. poz. 85 ze zm.).
[3] Art. 8 ustawy z dnia 22 grudnia 2015 r. o Zintegrowanym Systemie Kwalifikacji (Dz.U. z 2020 r. poz. 226 ze zm.).
[4] Dokowicz M., komentarz do art. 161 [w:] Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce. Komentarz, red. J. Woźnicki, Wolters Kluwer, Warszawa 2019.
[5] Kirsch M., Beernaert Y., Short Cycle Higher Education in Europe. Level 5: The Missing Link, EURASHE, Brussels 2011. https://www.eurashe.eu/library/modernising-phe/L5_report_SCHE_in_Europe_full_report_Jan2011.pdf (dostęp: 31.07.2020 r.)
[6] Komunikat z konferencji europejskich ministrów odpowiedzialnych za szkolnictwo wyższe, Paryż, 24–25 maja 2018 r. https://www.gov.pl/web/nauka/konferencja-ministrow-w-paryzu-2018-rok (dostęp: 31.07.2020 r.)
[7] Poziom 5 – brakujące ogniwo?, red. E. Chmielecka, K. Trawińska-Konador, Fundacja Rektorów Polskich, Warszawa 2014. https://www.frp.org.pl/images/publikacje/publication/poziom_5%20podsumowanie_2017%20ost.pdf (dostęp: 31.07.2020 r.)
[8] Poziom 5 – brakujące ogniwo? Podsumowanie, red. E. Chmielecka, N. Kraśniewska, Fundacja Rektorów Polskich, Warszawa 2017.
[9] http://www.ehea.info/page-three-cycle-system (dostęp: 31.07.2020 r.)
[10] Przewodnik po systemie szkolnictwa wyższego i nauki, Część 1, Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego, Warszawa 2019, s. 168. https://konstytucjadlanauki.gov.pl/content/uploads/2019/02/przewodnik-po-systemie-szkolnictwa-wyszego-i-nauki-cz-1-20190218.pdf (dostęp: 31.07.2020 r.)
[11] https://en.wikipedia.org/wiki/Associate_degree (dostęp: 31.07.2020 r.)